|
Odgovor na pitanje staro 23 veka – ‘Da li smo sami u Vasioni?’ – sada se konačno može tražiti koristeći naučne metode. Štafetna palica koja je započela svoj put razmišljanjima Epikura iz Samosa, 300. p.n.e, prenošena pokušajima Hajgensa, 1698, i van de Kampa, ‘50-ih godina XX veka, danas je stigla do astronoma koji koriste najmodernije metode u potrazi za planetama van Sunčevog sistema. Prve planete su otkrivene 1992. godine oko jedne neutronske zvezde (PSR 1257+12). Ipak, iščekivalo se otkrivanje planeta oko neke zvezde slične Suncu, tj. zvezde sa glavnog niza. Dobra vest je objavljena 5. oktobra 1995. Tada su dva švajcarska astronoma, Mayor i Queloz, na konferenciji u Florenci položili pravo na otkrivanje planete oko zvezde koja pripada istoj spektralnoj klasi kao Sunce. Koristeći teleskop jedne opservatorije na jugu Francuske, oni su otkrili planetu mase 0.468 MJupitera koja orbitira na udaljenosti od 0.052 AJ od zvezde 51 Peg. To nije bilo u saglasnosti sa dotadašnjom teorijom nastanka planetarnih sistema, koja nije predvi|ala planete tako velike mase toliko blizu matičnoj zvezdi (primera radi, Jupiter je 5.20 AJ udaljen od Sunca). Uopšte, prva otkrića su puna iznena|enja, tako da u budućnosti moramo biti spremni na neočekivane rezultate.
Geoffrey Marcy, jedan od naučnika koji su me|u prvima potvrdili otkriće ove planete, dao joj je nezvanično ime Belerofon, što je ime legendarnog jahača ovog krilatog konja. Mayor i Queloz su, sa druge strane, predložili ime Epikur, u čast filozofa koji je prvi predočio mogućnost postojanja drugih zvezdanih sistema. Me|unarodna astronomska unija još uvek nije donela odluku o pravilima imenovanja novootkrivenih planeta, tako da je poluzvanično ime ove planete 51 Peg b. Trag koji prate astronomi-tragači za vansolarnim planetama najčešće su male varijacije radijalne brzine posmatrane zvezde. Ove varijacije nagoveštavaju postojanje gravitacionog uticaja (nevidljive) planete koja orbitira oko matične zvezde; dakle, što planeta ima veću masu, veće će biti i promene u radijalnoj brzini zvezde. Ograničenja opreme koju su koristili astronomi je uslovljavalo otkrivanje planeta čije su mase bile reda veličine mase Jupitera (318 masa Zemlje). Novi HARPS spektrograf (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher) na 3.6-m teleskopu La Silla opservatorije (ESO) donosi izuzetno značajne promene sa sobom. Sa preciznošću merenja radijalne brzine od 1 m/s (nekad čak i većom), on predstavlja još jednu jasnu demonstraciju vodeće pozicije Evrope na polju traganja za vansolarnim planetama. Predvi|anja i očekivanja su počela da se ispunjuju 25. avgusta 2004. Tim švajcarskih i francuskih naučnika, koji je predvodio Portugalac Nuno Santos sa Lisabonskog Univerziteta, otkrio je planetu čija se masa procenjuje na 14 masa Zemlje. Orbitira oko zvezde Arae (HD 160691), vrlo slične Suncu, i vidljive golim okom sa južne hemisfere, u sazvežđu Oltar. U katalogu vansolarnih planeta (http://www.obspm.fr/encycl/cat1.html) navedena je pod imenom HD 160691 d, sa periodom revolucije od 9.55 dana i velikom poluosom od 0.09 AJ. Iako ima sličnu masu kao Uran, zbog razlike u udaljenosti od matične zvezde (udaljenost Urana od Sunca je nešto preko 19 AJ) nastanak i struktura ove dve planete se najverovatnije vrlo razlikuju. Otkriće planete u sazvežđu Pegaz je u odre|enim krugovima pokrenulo priče o drugom dolasku Hrista na zemlju (Otkr. 19.11 “Zatim videh nebo otvoreno, i gle, pojavi se konj beo. Onaj koji je jahao na njemu zove se Verni i Istiniti, i on sudi i vojuje po pravdi.”). Tumačenje pronalaska planete u sazvež|u Oltar se sa nestrpljenjem iščekuje. Butler i Marcy su 31. avgusta objavili otkriće planete čija se masa procenjuje na 18 Zemljinih (otprilike masa Neptuna). Me|utim, ona orbitira oko tzv. M patuljka, koji je više nego dvostruko manji od Sunca; mala masa matične zvezde je i omogućila ovim astronomima da primete promene radijalne brzine nastale usled prisustva planete. Iako je i ovo, naravno, vrlo značajno otkriće, sledeći veliki korak u potrazi za vansolarnim planetama i mogućim razvojem života na nekoj od njih (a to je otkrivanje planeta Zemljinog tipa oko zvezda sličnih Suncu) će biti napravljen uz pomoć misija koje planiraju NASA (Kepler, Terrestrial Planet Finder, Space Interferometry Mision) i ESA (Darwin). Do tada, uzdamo se u razvijanje instrumenata koji će dostići, ili čak premašiti, preciznost HARPS spektrografa, kao i u rezultate istraživanja sa samog HARPS-a. (oktobar 2004.)
|
