Behaudin Karic

Uopste o kometama

Komete su jedne od najgrandiozinijih nebeskih pojava i uz solarne i lunarne eklipse od davnina plijene paznju. Njihov sjaj je znao biti tako veliki da je bivao vidljiv i tokom dana. Njihove putanje, iako razlicite, ipak bi se mogle svrstati na tri osnovne: elipticne, parabolicne i hiperbolicne. Velicina koja daje osnovnu karekatreristiku za ove tri geometrijske figure je ekscentricitet. Elipsu kao geometrijsko tijelo, karakterisu i dvije zize. Za elipsu ekscentricitet dobijemo ako podijelimo rastojanje jednog fokusa, od centera, sa velikom poluosom. Krug je slucaj kada je eksentricitet jednak nuli tj. fokus je poklopljen sa sredistem. Ekscentricitet elipse je u granicama od 0 do 1, kod parabole je 1, a kod hiperbole 1 i vise. Osim orbitalnih putanja komete dijelimo na kratkoperiodicne (period manji od 200 godina) i dugoperiodicne (period veći od 200 godina). Kometi cije su staze parabole ili hiperbole mozemo nazvati neperiodicnim kometima.

Veci crtez 38 Kb

Staze nekih kometa "zarobljene" su gravitacijskim utjecajem velikih planeta. Iz ove skupine karakteristicna je Jupiterova skupina kometa. Privucene Jupiterovom gravitacionom silom i postavljene u nove orbite. Tako imamo npr. Jupiterovu porodicu kometa kao najbrojniju, Saturnovu, Neptunovu - kojoj pripada Halleyev komet.

Brzina kretanja kometa je oko 40 km/sec kod parabolicnih, dok je kod hiperbolicnih ova brzina veća. Njihov broj je veliki i svake godine se otkrije nekoliko novih.

Mnogo kometa otkrili su astronomi amateri. Zanimljiv je i primjer Jean Louis Pons, portira zvjezdarnice u Marseilleu, koji je pocetkom 19. vijeka otkrio 37 kometa i po tome i danas drzi taj rekord. Astronomima ­amaterima je posebna draz potraga za kometama jer ne moraju biti u posjedu neke skupe opreme. Medjutim, mnoge komete koje su otkrili profesionalni astronomi obicno slucajno, snimajući velikim teleskopima pojedina podrucja neba u sasvim druge svrhe.

Oznake dobivaju na osnovi godine otkrića i redanjem slova A, B, C,…, da bi kasnije dobile imena prema njihovim otkrivacima.

Obicno je precnik komete lopta prasine i leda ili takozvanog "prljavog leda", gustoće oko 2*10³ kg/m³ velicine do 10 kilometra. Priblizavajući se Suncu stupaju u dodir sa njegovim zracenjem dolazi do formiranja dva glavna dijela kome ili glave i repa.

Rep je obicno gradjen ili od prasine ili od plazme, i on prilikom prolaska komete dozivljava transformacije oblika. Rep formiran od prasine je zućkaste boje dok je plazmin plavicaste. Rep od plazme posjeduje plavu boju jer je gradjen od jonizovanog ugljen – monoksida, cije zracenje u tom dijelu spektra mu daje karakteristicnu plavu boju. Njihova velicina doseze i do stotinu miliona kilometara. Praskasti repovi mogu imatu velicinu od milion ili desetke miliona kilometara. Posto je materija od koje je gradjen rep rijetka, on uvijek zauzima polozaj suprotan od Sunca. Spektralna promatranja kometa u ultraljubicastoj oblasti (121 nm) pokazala su da su komete obavijene velikim oblakom vodonika.

Koma je omotac koji obavija jezgro kometa i obicno ima precnik od stotinu hiljada do milion kilometara. Prisustvo kome je aktivno tek kada se kometa priblizi na pribliznu udaljenost tri astronomske jedinice.

Istrazivanja pokazuju da je putanja kometa uglavnom direktna i pod nagibom do 30° u odnosu na eklipticku ravan, mada su registrovane i drugacije orbite.

Te drugacije orbite su narocito izrazene kod dugoperiodicnih kometa, cije porijeklo moze biti i medjuzvjezdano. Takvu teriju imamo poznatu kao Oortovu teoriju. Sfericni oblak kometa bi obavijao Suncev sistem na razdaljini od oko stotinu hiljada astronomskih jedinica. Pod uticajem drugih zvjezdanih sistema (nama najblize zvijezda Alfa Centauri) i narusavanjem njegove stabilnosti one bi krenule unutar naseg sistema privucena gravitacijskim silama ka Suncu ili van u medjuzvjezdani prostor. Kada budu privucene planetama, tipa Jupiter, njihova putanja bi bivala njima odredjena i postajale bi kratkoperiodicne. Godine 1994. bili smo svjedoci spektakularnog dogadjaja udara kometa Shoemaker ­Levy 9 u planet Jupiter. Zarobljen gravitacijskim poljem Jupitera, komet se prije pada raspao u 21 fragment, koji su brzinom od 60 km/s udarili u Jupiter izazvavsi veoma jake eksplozije.

[oktobar 2000.]

vrh