Kalendar
Reč dve o kalendaru

Ovaj mesec
Neke zanimljivosrti o aktuelnom mesecu

Najznačajniji od svih ranih pokušaja da se obezbedi nekakva proporcionalnost između religijskog lunarnog kalendara i tropske godine bio je tzv. Metonov ciklus. Njega je 432 p.n.e. otkrio i formulisao grčki astronom po imenu Meton iz Atine. On je (radeći zajedno sa drugim atinskim astronomom Euctemonom) izveo čitav niz posmatranja vezanih za solsticijum, mereći kada je dužinu podnevne senke štapa – kazaljke gnomona[1] najveća odnosno najmanja, da bi time odredili dužinu trajanja tropske godine. Uzimajući da sinodički mesec tj. jedna lunacija ili lunarni mesec (o njima je bilo reči u poglavlju 3, a detaljnije u sledećem poglavlju) traje prosečno 29 ½ dana, izračunali su tada da razlika između 12 takvih lunacija i njihove tropske godine koju su izmerili iznosi 11 dana.

To neslaganje je moglo biti neutralisano ubacivanjem (interkalacijom) još jednog meseca u kalendaru svake treće godine koji bi imao 33 dana. Ipak, želeći da iznađu jedno dugoročno pravilo o usklađivanju lunarne i tropske godine, Meton i Euktemon su računom došli do 19–ogodišnjeg ciklusa. Meton je kalendar podelio u periode od po 19 godina, a svaku godinu označio brojem od 1 do 19 i zaključio da će mlad Mesec uvek pasti u isti dan u godinama koje su označene istim brojem (Zlatni broj).

Ciklus sadrži 12 godina, od kojih svaka ima po 12 lunarnih meseci i 7 godina od kojih svaka traje 13 lunacija – ukupno 235 lunacija. (12 x 12 + 7 x 13 = 144 + 91 = 235). Trinaesta lunacija je bila poznata kao ubačeni (embolični) mesec.

Ako uzmemo da ovih 235 lunacija sačinjava 110 "krnjih" meseci od 29 dana i 125 "punih" meseci sa po 30 dana, dobićemo ukupno (110 x 29) + (125 x 30) ili 6940 dana.

Za period od 19 godina, razlika između lunarnog kalendara (6940 dana) i solarnog, od 365 dana
(19 x 365 = 6935 dana) iznosila je svega 5 dana, što je mnogo manje od do tada izmerenih 11 dana razlike svake godine, tako da je prosečna vrednost za tropsku godinu bila ne više 365 dana, već 365,263 dana[2]. Time se dobila mnogo tačnija vrednost tropske godine nego što je bilo po kalendaru do tada.

Ovo rešenje je oduševilo stare Atinjane, pa će jedan broj, kojim je označena tekuća godina u Metonovom ciklusu, ubuduće biti napusan zlatnim slovima na crkvenim stubovima. Da li zbog toga ili zbog važnosti otkrića, tek taj broj je nazvan Zlatni broj godine.

Značaj Metonovog ciklusa je bio u tome što se kao konačno pravilo prihvatilo rešenje da se svake treće godine u lunarni kalendar ubacuje interkalarni mesec, da bi se time održao korak sa ciklusom solarnog kalendara. Tako precizno izračunata dužina tropske godine poslužila je kao osnov za kalendar u Seleukidskom carstvu[3], korišćena je u jevrejskom kalendaru i u kalendaru hrišćanske crkve; uticala je i na indijska astronomska učenja.

Savremeni proračuni su pokazali da 235 lunacija (sinodičkih meseci) imaju 6939 dana i 16,5 časova, a da ciklus od 19 solarnih godina ima 6939 dana i 14,5 časova. Razlika je svega 2 sata.

Metonov ciklus je poboljšao grčki astronom Callipus[4]. On je formirao tzv. Kalipusov period, koji je predstavljao četvorostruki Metonov ciklus. On sadrži 4 x 19 = 76 godina, odnosno 4 x 235 = 940 lunarnih meseci. Umesto da ima ukupno 440 meseci od 29 dana i 500 meseci sa 30 dana, Kalipusov period sadrži 441 nepunih meseci i 499 punih meseci, čime je smanjio dužinu četiri Metonova ciklusa za 1 dan.

Na taj način se dobija ukupno:

(441 x 29) + (499 x 30) = 27.759 dana. Ako se ovaj broj podeli sa (19 x 4) = 76, dobija se tačno 365,25 dana.

Hipparchos[5] je bio možda najveći posmatrač među astronomima antike. Posmatrajući zvezdu Spiku u sazvežđu Device on je, preko 150 godina pre ostalih, prvi utvrdio da tačka ravnodnevice, tj. mesto gde ekliptika (sunčeva vidljiva putanja) preseca nebeski ekvator (nebeski ekvivalent Zemljinom ekvatoru), nije neka fiksna tačka u prostoru, već da se lagano pomera u pravcu zapada. To pomeranje je veoma sporo, ne više od 2°na 150 godina i naziva se precesija ravnodnevice.

Kalendarski, ovo je bilo veoma važno otkriće, jer se tropska (sunčana) godina određuje prema ravnodnevici, a precesija smanjuje vrednost koju je izračunao Kalupus. Hiparh je time dobio vrednost tropske godine od 365,242 dana, što je neverovatno blizu današnjem proračunu od 365,24218967 dana.

Takođe je izračunao i preciznu dužinu lunacije koristeći veliku godinu, četiri Kalipusova perioda. Došao je do vrednosti od 29,53058 dana, što je ponovo jako blizu danačnjoj vrednosti od 29,53059 dana.

(januar 2003.)

vrh

| Home | Sadržaj | Galaksija | Sunčev sistem | Teorija i praksa | | Instrumenti | Istorija i tradicija  | Efemeride |