Kalendar
Reč dve o kalendaru

Ovaj mesec
Neke zanimljivosrti o aktuelnom mesecu

Još jedan niz dana, determinisan određenom astronomskom pojavom, odigrao je svoju ulogu u pokušaju ljudi da odrede pravilne intervale u svom merenju protoka vremena. Taj niz je bio poznat i Vaviloncima i starim Grcima (to je još u svoje vreme znao i grčki mislilac Tales iz Mileta[1]), jer su pronađeni podaci astronomskih posmatranja još iz doba kralja Nabonassara polovinom VIII veka p.n.e., a bavio se pomračenjima i Meseca i Sunca. Praćenje tih intervala dovelo je do otkrića jednog 18–godišnjeg ciklusa, koji je u X veku od strane grčkog leksikografa Suidasa nazvan saros.

Pomračenje Sunca se ne pojavljuje ciklično, sa svakom pojavom mladog Meseca, jer je ravan mesečeve orbite za 5° 8' 43'' nagnuta u odnosu na ekliptiku, ravan zemljine orbite oko Sunca, sekući je u dvema tačkama. One se nazivaju uzlazni i silazni čvor i kreću se po ekliptici od zapada ka istoku, praveći pun krug za oko 18,6 godina. Mesečeva revolucija između dva ista uzastopna čvora (naziva se drakonički mesec i iznosi 27,212220 dana ili 27 dana 5 sati 5 min. 36 sec.) je neznatno kraća od vremena revolucije između dva uzastopna puna Meseca (sinodički mesec, 29,5305889 dana ili 29 dana 12 sati 44 min 2,8 sec.). Za vreme pomračenja, Mesec je uvek blizu jednom od čvorova na svojoj orbiti.

Rezonanca između ova dva perioda, u kome se Mesec i Sunce veoma približno vraćaju u isti relativni položaj, naziva se saros ili haldejski period, jer je bio poznat još u vreme Haldejaca On sadrži 223 lunacije (vreme između dva uzastopna mlada Meseca), što je 6585,321124 dana (6585 dana 7 časova 42 min.) ili 241,9986 drakoničkih meseci. Pošto je ta vrednost veoma blizu celom broju, znači da se pun Mesec nalazi skoro na istoj tački svoje orbite (tj. vrlo blizu jednom od čvorova) na početku i na kraju svakog saros–perioda, koji izražen u godinama traje 18 godina i 11 i 1/3 dana ili 10 i 1/3 dana ako u tom periodu od 18 godina ima 5 prestupnih godina[2]. Zato je vrlo često razlika između pomračenja Sunca oko 18 godina i 11 dana.

Saros sadrži i 238,992 anomalistička meseca, što opet predstavlja približno ceo broj. U jednom anomalističkom mesecu, Mesec obiđe jedan ceo krug mereno od jednog perigeja[3] do sledećeg. Znači da je udaljenost Meseca od Zemlje uvek ista posle celog broja anomalističkih meseci, odnosno veoma slična posle perioda od jednog sarosa. Zato je saros–period od velike važnosti za predviđanje i sunčevog i mesečevog pomračenja. 

Samo da napomenem da tokom sarosa ima prosečno 71 pomračenje, od čega 43 Sunčeva, a 28 Mesečevih. Tokom godine ima najviše 7 pomračenja, od kojih 4 ili 5 Sunčevih i 2 ili 3 Mesečeva, ili obratno. Ako se ne uzimaju u obzir pomračenja Meseca polusenkom, u jednoj godini mogu nastati samo dva pomračenja; u tom slučaju biće to pomračenja Sunca.

Kristifor Kolumbo je dobro poznavao astronomiju, pa je mogao i sâm da predvidi pomračenja Sunca i Meseca. Priča se da je, za vreme trećeg od svojih putovanja u Novi svet, predvideo vreme kada će se desiti pomračenje, pa su ga urođenici Haitija, zapanjeni njegovim "darom", proglasili za natprirodno biće, za božanstvo, verujući da je on u stanju da "naredi" Suncu da nestane.

Na sreću, danas je naučnicima lako da matematičkim putem provere vreme svakog pomračenja u prošlosti ili budućnosti. Na osnovu proračuna može se dokazati da npr. Archilochus[4], koji je pisao o jednoj bici za vreme pomračenja Sunca 648 p.n.e. nije lagao, a da oni koji su opisali Kolumbovu priču nisu govorili istinu. Taj događaj se morao dogoditi u periodu između 23. juna 1503. i 28. juna 1504., a proračuni pokazuju da je u tom razdoblju samo 27. marta 1503. moglo doći do pomračenja Sunca, a koje se uz to nije ni moglo videti sa ostrva u Karibskom moru.

(april 2003.)

vrh

| Home | Sadržaj | Galaksija | Sunčev sistem | Teorija i praksa | | Instrumenti | Istorija i tradicija  | Efemeride |