fwbruar 2003
|
Karel Čapek (9. januar 1890 - 25. decembar 1938)
Velika je i, na žalost, vrlo česta zabluda da je naučna fantastika 1920-tih prešla ’veliku baru’ i da je težište svih važnih dešavanja u žanru preseljeno u SAD. Činjenica je da je u Novom svetu ovaj žanr, zahvaljujući jeftinim tzv. ’palp’ izdanjima, postao izuzetno popularan, ali je visoka čitanost uslovila sasvim prikladne, šablonizovane sadržaje, prepune vulgarnih ideja i naučničkih besmislica. Umetnički ambicioznija dela nisu imala prođu kod publike i takvo stanje je trajalo 30-tak godina a menjalo se uz velike otpore, kako oficijelnih književnih krugova (kojima je bilo ispod časti da obraćaju pažnju na paraliteraturu), tako i brojnih fanova (zadovoljnih delima koja ispunjavaju njihove eskapističke fantazije), odnosno izdavača (spremnih da štampaju samo ono što se traži). Izvan ovog vulgarno-populističkog koncepta žanra i dalje su pisana naučnofantastična dela koja se nisu iscrpljivala u povlađivanju publici, jer u Evropi masovno potrošački oblik žanra nije zaživeo. Jedan od autora, koji su punom snagom stvarali u 1920-tim i 1930-tim, je i češki pisac Karel Čapek (1890-1938). Čapek je još za života bio izuzetno cenjen, kako u svojoj zemlji, tako i na prostorima Evrope, i nazivan je “Češki Čehov”. NJegov opus sadrži dela sa istorijskom i savremenom tematikom, zatim priče za decu, pa sve do krimića (“Pripovetke iz levog i desnog yepa”). NJegov prvi naučnofantastični rad, drama “Rosumovi univerzalni roboti - R.U.R” (1921) uspostaviće jedan od ikonografskih repera žanra - veštački stvorena bića - robote (mada je u današnjim značenjima reč o androidima). U drami pratimo pobunu robota i nestanak ljudske vrste, koja biva zamenjena svojim osvešćenim proizvodima. Iste godine Čapek je napisao i dramu “Stvar Makropulos” u kojoj obrađuje motiv čovekove dugovečnosti koja obesmišljava život. Zaplet romana “Fabrika apsolutnog” (1922) baziran je na pronalasku besplatnog izvora energije koji, umesto sveopšteg blagostanja, izaziva nadmetanja sila i novi svetski rat. Roman “Krakatit” (1924) priča o neurotičnom naučniku koji je pronašao izuzetno jak eksploziv, što će izazvati velike sile da pronalazak otmu za sebe. Poslednji Čapekov naučnofantastični roman, “Rat ljudi i daždevnjaka” (1936), prati propast čovečanstva u ratu sa inteligentnim daždevnjacima. Čapekova naučnofantastična dela, pisana ubedljivo i sa puno humora, otvaraju i postavljaju brojna pitanja o (ne)sposobnosti čovečanstva da se sukobi sa svim negativnim posledicama tehnološkog napretka. Intrigantnost ovih dilema postaće ključna tačka u radovima mnoštva potonjih pisaca, potvrđujući Čapekovu inventivnost, koja se ne iscrpljuje posle jednog čitanja. (april 2003.)
|
