Povratak u praistoriju

Vladimir Obručev

U

svom razvoju naučna fantastika otkriva i otvara do tada nepoznate teme, istražuje ih, ispituje i razvija sve dok ne dostignu svoj zenit i punoću, nakon čega sledi njihovo lagano povlačenje iz žiže interesovanja stvaralaca, odnosno čitalaca; poneke od tema ostale su konstantno prisutne i intrigantne dok su druge jednostavno izgubilo svaku atraktivnost, bilo zbog razvoja nauka, koji je njihove osnovne-početne teze obesmislio, bilo jer su same po sebi iscrpljene. Tako možemo govoriti o večitoj mladosti motiva prvog kontakta sa vanzemaljskim oblicima života (naroči onima koji su inteligentini), odnosno o popriličnoj deklasiranosti svakojakih palp svemirskih jurnjava i vratolomija.

Istina, susreti sa "elijenima" poprilično su se razvili od vremena Velsovog "Rata svetova", kao što su i savremene sage o svemirskim carstvima i ratovima prerasle u manirističko recikliranje starih modela. Među "potrošenim" temama svakako je i ona o istraživanju nepoznatih prostora na Zemlji, odnosno nalaženju svojevrsnih vremenskih kapsula u kojima opstaju životni oblici iz praistorije. Varijeteti osnovne situacije kreću od ekspedicija u unutrašnjost planete (Vernovo "Putovanje u središte Zemlje", E. R. Barouzov serijal o Pelusidaru), do traganja u neprohodnim džunglama ili po dalekim ostrvima ("Izgubljeni svet" A. Konana Dojla, E. R. Barouz "Zemlja koju je vreme zaboravilo").

Ubedljivost egzotičnih avantura bila je sumnjiva i u vreme njihovog najčešćeg nastanka (druga polovina 19. i prve decenije 20. veka) da bi, daljim protekom vremena, potpuno nestala. Ipak, u širem čitanju i tumačenju ovakvih priča naziru se i slojevi značenja koji i dalje mogu biti zanimljivi, a na koje rani pisci nisu obratili previše pažnje. Svojevrsno ispravljanje i dopunjavanje prethodnika preuzeo je Vladimir Obručev (1863-1956), akademik, geograf i geolog, istraživač Sibira, Mongolije i Srednje Azije. Kako sam navodi: "Geološke greške u tom romanu (Vernovom "Putovanju u središte zemlje") navele su me da napišem "Plutoniju"... Jer dobar naučnofantastični roman treba da bude nalik na istinu, treba da ulije čitaocu uverenje da se događaji koji su opisani mogu dogoditi pod izvesnim uslovima, da u njima nema ničeg natprirodnig, čudesnog".

Sa ovim motivom napisan je roman "Plutonija" iz 1924. o ekspediciji koja, putujući preko Kamčatke, Beringovog moreuza i Ledenog okeana, otkriva Polarni kontinent; tragajući dalje oni ulaze u podzemlje, tamo nalaze zemlju naseljenu biljkama i životinja iz praistorije i, konačno, divljim ljudima, precima modernog čoveka. Istraživanja moraju biti prekinuta, naučnici se vraćaju a sticaj okolnosti odlaže njen nastavak.
U romanu "Zemlja Sanjikova" iz 1926. unekoliko se menja početna postavke priče: ovog puta ekspedicija istražuje ostrvo u Severnom ledenom moru i na njemu ponovo zatiče praistorijski svet. Naučnici sreću i Onkilone, pleme ljudi iz kamenog doba i učestvuju u njihovom svakodnevnom životu, od lova, svečanosti, sahrana do ratova sa neprijateljem. Sasvim neočekivana otkrića stavljaju na probu ne samo izdržljivost naučnika već i njihovu sposobnost da se suoče sa drugačijim životnim načelima i vrednostima. Roman se završava povratkom ekspedicije u civilizaciju i odlaganjem na neodređeno vreme novog odlaska u novootkriveni svet.

Obručev je, zahvaljujući svom obrazovanju izuzetno uverljivo opisao putovanja, pejzaže, biljni i životinjski svet kao i plemenski život primitivnih ljudi. Godine 1961. u knjigu "Putovanja u prošlost i budućnost" sabrane su Obručeve priče o putovanjima u razne nepoznate zemlje. S obzirom na to da je svoja literarna dela namenio mlađim čitaocima, ona su svakako izuzetan uvod, kako u nauku, tako i u naučno-fantastičnu literaturu. Obručov nije dozvoljavao da se u romane ili priče uvuku bilo kakve neodređenosti ili nepreciznosti i tako "pripremio teren" za bavljenje suštinskim zapletom ovakvih dela - susretom sa različitim civilizacijama, bez obzira da li su one u neistraženim delovima Zemlje ili svemira.

(22.04.2005.)

vrh strane