Istorija instrumentalnosti

Kordvejner Smit

Književnu karijeru Kordvejner Smit (1913-1966), rođen kao Pol Majron Entoni Lajnberger, započeo je još 1928, kao 15-ogodišnjak, kada objavljuje prvu priču „Rat br. 81-LJ” u nekom od kratkotrajnih izdanja koja nisu sačuvana. Tokom sledećih godina Smit će završiti fakultet, magistrirati i doktorirati, stupiti u vojnu službu i pisati, pod brojnim pseudonimima, poeziju, priče, istorijske, psihološke i špijunske romane. Tek 1950. godine vraća se naučnoj fantastici novelom „Skeneri žive uzalud”, kojom započinje sagu o instrumentalnosti, budućoj istoriji čovečanstva. Nakon velikih ratova, na ruševinama civilizacije niče drugačije ustrojstvo društvenih odnosa koje će sačuvati čovečanstvo i garantovati napredak i mir u sledećim vekovima.

Instrumentalnost čovečanstva je specifična mešavina autohtone humane crkve i komunistički sveprisutne partije koja brine o svakom pojedincu. Život ubrzo postaje siguran i bezbrižan za vladajuće 'Prave ljude', kojima služe genetski konstruisani različiti sojevi 'Podljudi' (takođe zadovoljni svojim statusom). Zahvaljujući silovitom napretku nauke LJudi se šire kroz svemir i otkrivaju planetu Norstriliju, na kojoj se može dobiti eliksir dugovečnosti. Vremenom, materijalna i duhovna sigurnost pretapa se u dekadenciju, što s jedne strane dovodi po pokreta 'ponovno otkriće čoveka', pokušaja humanista da ljudskom življenju vrate neizvesnost i raznolikost, i pokreta 'svet pobune' koji uspostavlja novu religiju koja traži ravnopravnost i oslobađanje Podljudi koji žive u katakombama.

Smit u pričama prati ključne momente ove, buduće istorije. „Skeneri žive uzalud” deo su procesa 'Ponovnog otkrića čoveka', a prelomne priče sage su i „Balada o izgubljenoj C'Mel”, „Igra pacova i zmaja”, „Pijani brod”, „Pod starom Zemljom”, „Alfa ralfa bulevar”, „Mrtva dama Klovngrada”. Roman „Nostrilija” iz 1975. godine (najpre objavljen u dva toma „Kupac planeta”, 1964, i „Podljudi”, 1968), neuobičajena je obrada motiva Mesije koji, nakon bizarnog obreda inicijacije, postaje najbogatiji čovek u Svemiru i kupuje planetu Zemlju. Saga o instrumentalnosti sabrana je, sem u pomenutom romanu, u zbirkama priča „Nikad nećeš biti isti” (1963), „Gospodari svemira” (1965), „Potraga tri sveta” (1966), „Pod starom Zemljom i druga istraživanja” (1970), „Zvezdosanjar” (1975), „Instrumentalnost čovečanstva” (1979).

Smitovu prozu karakteriše složeno pripovedanje visoko iznad žanrovskog standarda koje, uprkos grandioznoj zamisli, prati sudbine pojedinaca i njihove sudare sa okruženjem. Pisac neprestano zapliće i aluzije na brojne motive ljudske istorije, literature i filozofije, od Biblije, paganskih mitova, pa sve do Danteovog „Pakla”, a njegov jasan i vrlo neortodoksan odnos prema religiji bio je razlog mnogih uredničkih skraćivanja priča. Ovakvim, istovremeno ambicioznim, temeljnim i nadahnutim pristupom naučnoj fantastici, Smit je bio svojevrsni preteča 'novog talasa'; vrednost njegove proze konačno prepoznaju i teoretičari i publika a mnogi pisci (Ursula LeGvin, Harlan Elison) priznaju da je Smit bitno uticao na njih.

(jun 2004.)

vrh strane