Prof. dr Vladimir Ajdačić ajdacic@astronomija.co.yu

Iz knjige Nauka kao bajka Naručite ovu knjigu: Sadržaj i narudžbenica

Pažljivim posmatranjem, vršeći različite eksperimente i analize, naučnici su otkrili mnoge orijentire pomoću kojih se životinje orijentišu u prostoru. Sićušna magnetična bakterija za svoju navigaciju koristi Zemljino magnetno polje, neki termiti se orijentišu pomoću obrisa šume, dok se pčele, ptice, krabe i druge životinje upravljaju prema Suncu. Ono je najjasniji nebeski “znak”, te nije čudno što se mnogo ko prema njemu upravlja.

Posmatranjem ptica jednostavno je dokazati da im je Sunce “vodič” na putu. Ako bismo pticu lastavicu, na primer, zatvorili u kulu sa više malih prozora koje bismo jednovremeno otvorili - lastavica bi, orijentišući se prema Sunčevim zracima, uvek izlazila u jednom pravcu, baš kao i druge ptice, i lako bi pronalazila svoje gnezdo. Ali, ako bismo u istoj kuli neke prozore zamračili, pa u prostoriju uneli ogledalo i pomoću njega “vratili” sunčev zrak - “okrenuli” ga u suprotan smer, lastavica bi se zbunila. Tako prevarena, ona bi poletela u pogrešnom smeru, pod uglom od 180 stepeni u odnosu na smer u kome se nalazi njen dom.

Talitrus saltator

A evo još jednog interesantnog putnika. Latinsko ime ove životinjice je zaista zvučno: “Talitrus saltator”. Ta je životinjica slična morskim račićima i možda bi još dugo bila anonimna da se njom nisu pozabavili naučnici. Posmatrajući je, oni su po prvi put otkrili da postoje i životinje koje se, nećete verovati, orijentišu ne pomoću Sunca, već - pomoću Meseca!

Da bi ovo proverili, istraživači su zamislili veoma jednostavan i duhovit eksperiment, koji je bez sumnje pokazao da “Talitus saltator” daje Mesecu prednost nad svim drugim orijentirima.

Budući da ova mala životinja živi u moru, naučnici su pošli na morsku obalu da u prirodnoj sredini “Saltatora” izvedu svoj ogled. Za ovaj ogled oni su iskoristili jedno kopno, dva mora i mnogo račica.

Da biste sve bolje razumeli, pogledajte geografsku kartu Italije. Kao što znate, italijansko kopno, oblika čizme, sa istoka zapljuskuju vode Jadranskog, a sa zapada vode Ligurnijskog mora.

Kada su naučnici iz mora kod mesta Riminija, koje se nalazi na istočnoj obali i kupa se u Jadranskom moru, izvadili račiće - oni su se nepogrešivo vraćali u more orijentišući se po Mesecu. Naš pratilac im je svojom slabom svetlošću pokazivao put ka istoku.

Ali kada su naučnici te iste jadranske račiće, u noći obasjanoj mesečinom, preneli na zapadnu obalu italijanskog kopna, negde kraj grada Gombo koji se nalazi na obali Ligurnijskog mora - račići su se, kako su naučili od pamtiveka, opet “slepo držali” istoka, misleći da idu ka moru. I tako su oni, umesto ka moru, krenuli put grada!

Račić, kao i lastavica, termit ili sićušna bakterija veruju svojim postojanim orijentirima - Mesecu, Suncu, šumi i magnetnom polju, kao što čovek veruje zvezdi Severnjači koja mu je toliko puta bila pouzdan vodič kroz svet pun orijentira.

Iz knjige Nauka kao bajka Naručite ovu knjigu: Sadržaj i narudžbenica

(27.04.2005.)

vrh