C/ Hale-Bopp 1995 0 1                   [tabela: 1996]  [tabela: 1997]

---

Sigurno je da ce u istoriji kometarnih posmatranja ovo biti upamcen kao “Veliki komet iz 1997. godine”, jer je prilikom prolaza kroz perihel dosegao najveci prividni sjaj od oko –1,4 magnitude; te je po tome bio najsjajniji komet u zadnjih 20 godina (od sjajnog kometa West iz 1976. godine).

Otkriven je 23. jula 1995. godine od strane americkih amatera Alan Hale-a te Thomas Bopp-a kao slab maglicasti objekt 11-e magnitude u zvijezdju Strijelca blizu kuglastog jata zvijezda M70. U trenutku otkrica bio je oko 7,2 astronomske jedinice daleko od Sunca, dobrano iza putanje planeta Jupitera. Tada je bio oko 250 puta sjajniji od poznatog Halley-evog kometa na istoj udaljenosti. Jasno je bilo da se radi o jedinstvenom kometu za kojeg je kasnije utvrdjeno da je u promjeru velik oko 40 kilometara  (u prosjeku su kometi do 10 km u promjeru), te da ce prilikom prolaza kroz perihel biti veoma sjajan; medju najsjajnijim kometima u ovom stoljecu.

Posto je otkriven cak 20 mjeseci prije svog prolaza kroz perihel, bilo je dovoljno vremena za pripremu profesionalnih posmartranja koji su dali veoma zanimljive detalje o ovom kometu. Na primjer, po prvi put je uocen natrijumski rep kod nekog kometa, pored odavno znanih prasinastog te plinskog (jonskog) repa. Takodjer je komet iscrpno posmatran  odnosno fotografisan od strane amatera, te je ovo bio najfotografisaniji komet u istoriji.

Najblizi Zemlji komet je bio 22. marta 1997. godine na daljini od 197 miliona kilometara (oko 13 puta dalji od sjajnog kometa Hyakutake). U perihelu je bio 01. aprila 1997. godine udaljen od oko 0,9 astronomskih jedinica od Sunca. Proracunati period obilaska kometa po svojoj putanj oko Sunca (zaracunat prolaz pored Jupitera u 1996. godini) je oko 2400 godina.

Komet sam ukupno posmatrao 71 put (dosada apsolutno najposmatraniji komet), te sam uradio ukupno 89 crteza  bilo cijelog kometa ili njegove kome. Komet sam prvi put uocio u rano jutro 22. maja 1996. godine. Tada se nalazio oko 1,2 stupnja NW od zvijezde 54 Strijelca. Lako se uocavao u dvogledu 7x50 mm kao sjajna mrlja 6,6 magnitude. U reflektoru 140/1400 mm bio je sjajne glave, zvijezdast u jezgru, a rep je bio lepezast, kratak do 8 lucnih minuta u pravcu NNW. Zapravo, tesko je bilo utvrditi gdje prestaje glava, a gdje pocinje rep. Takav lepezasti lik komet je imao sve do pocetka Septembra 1996. godine, kada se zbog povoljnijeg polozaja Zemlje u odnosu na komet-Sunce; rep mogao bolje uociti i kada je poceo dobivati izgled klasicnog kometskog repa.

I dok je bio lepezast, rep je ponekad bio detaljan sa sjajnim dijelovima, izbojima iz jezgra; uvijek kratak, ne duzi od 12 lucnih minuta. Kako se priblizavao unutrasnjosti Suncevog sistema, komet se u Septembru poceo razvijati. Rep je postajao veci, detaljniji, slozeniji; sa vise pramenova - mlazeva koji su poticali direktno iz kometskog jezgra. Ovi su se pramenovi - mlazevi uglavnom razvijali u pravcu od NE do SE, dok je uz glavu rep ostajao kratak, lepezast, usmjeren u pravcu NE. U noci 16. Septembra 1996. godine rep se sastojao iz pet mlazeva, sto je kometu davalo cudan izgled, slican zivotinji zvanoj bodljikavo prase. Ti mlazevi su u stvari snazni ispusi iz aktivnih podrucja na povrsini kometinog tijela  koje rotira, te stvara  lepezast rep sa  sjajnijim pramenovima u sebi. Gibajuci se zapadno, iz Strijelca kroz zvijezdja Stita, Zmije, Zmijonosca, u kojemu je pocetkom Oktobra prividno napravio petlju; komet se poceo kretati prema sjevero-istoku.

Krajem  mjeseca oktobra komet je prosao veoma blizu kuglastog kata zvijezda  M14 u Zmijonoscu. Sjaj mu je polagano rastao. Krajem oktobra je bio 4,5 magnitude, do kraja novembra  oko 4,2 magnitude, a krajem decembra 1996. godine  sjaj je bio oko 3,7 magnitude. Glava se tokom tog perioda uoblicavala sve vise kao poseban vizuelni entitet, sa sjajnom jezgrom ponekad ostro zvijezdastom, a ponekad sitno razmrljanom. Takodjer mu se rep razvijao. Uglavnom je bio najduzi prema istoku sa kracim mlazevima prema NE. Sveukupno u prosjeku u ovom periodu, komet je imao uglavnom tri nesto sjajnija mlaza – pramena u repu koji su mijenjali sjaj, duzinu, polozajni kut. Tokom decembra 1996. godine zbog sve veceg prividnog priblizavanja Suncu, nizine nad zapadnim horizontom, posmatranjima u vecernji sumrak; difuzni detalji glave te repa su se teze uocavali. Zadnje posmatranje u 1996. godini je bilo 24. decembra. To je bilo posljednje posmatranje prije konjukcije (polozaj kada se nalazio prividno iza Sunca) kometa sa Suncem u kojoj je bio pocetkom januara 1997. godine. 
[tabela: posmatranja iz 1996.]

Prvo posmatranje u 1997. godini je bilo 16. januara u ranu zoru. Komet se nalazio oko pet stupnjeva juzno od zvijezde Zeta Orla. Bio je sjaja oko 2,7 magnitude, glave promjera oko 13 lucnih minuta te lepezastog repa, najduzeg u pravcu NW do 3,5 stupnjeva. Prema SW iz glave se pruzao veoma slabi kratki podrepic.
[tabela: posmatranja iz 1997.]

Tokom februara komet je iz Orla presao u zvijezdje Strijelice pa Lisice. Sjaj mu je brzo rastao (od 1,7 do 0,1 magnitude), isto velicina glave odnosno duzina repa. Rep je sveukupno bio lepezast, polako se razvijao unutar sebe. Poceo se polako dijeliti na dva dijela, jonski – plinoviti (sjeverniji), te prasinasti (juzniji). Sa sve izrazitijim mlazom iz jezgra koji je obogacivao prasinasti rep tonama prasine cineci ga sve sjajnijim, uocljivijim.

U dugom ce sjecanju ostati martovska posmatranja u rana vedra jutra pred svitanja. Komet je iz posmatranja u posmatranje bio sve sjajniji, grandioznijih dimenzija. Prvo bi se, kao nagovjestaj, iznad brda pomaljao dvostruki rep, a onda sjajna glava sa veoma sjajnim dozvijezdastim jezgrom iz kojeg je izbijao mlaz-pramen. U dvogledu 7x50 mm mlaz je bio oblika poput zakrivljene palice za golf. To je bio nagovjestaj sve vece aktivnosti u jezgru kako se komet priblizavao Suncu. Posmatrajuci jezgro i mlaz, jasno je bilo da je izgled mlaza posljedica rotacije jezgra.

Tokom  marta komet se ubrzano gibao kroz zvijezdja Labuda, Gusterice i Andromede. Sjaj mu je rastao od 0,1 do –1,4 magnitude. Od sredine mjeseca mogao se posmatrati kako na jutarnjem, tako ina vecernjem nebu. Od 22. marta 1997. godine komet sam posmatrao na vecernjem nebu. Toga dana je bio najblizi Zemlji. Divan je prizor bio u vecer 26. Marta kada komet bio povise sjajne Andromedine galaksije M31. Bio je sjaja oko –1,1 magnitude sa jonskim repom dugim preko 15 stupnjeva u pravcu sjevera, te debljim povijenim prasinastim repom dugim preko 12 stupnjeva koji se vukao za glavom. Glava je bila ostrija, parabolicnija prema Suncu, a jezgro veoma sjajno sa jakim prasinastim mlazom koji se pretapao u prasinasti rep udaljavajuci se od glave.

Maksimalni prividni sjaj od oko –1,4 magnitude komet je imao 31. marta, dan prije svog prolaska kroz perihel. Bio je sjajne glave promjera 24 lucna minuta sa veoma sjajnim jezgrom. Iz glave se prema sjeveru protezao oko 22 stupnja dug plinski rep sa slabim trakastim pramenovima u sebi. Prema sjevero-zapadu se povijao deblji, sjajniji prasinasti rep dug skoro 18 stupnjeva. Lako vidljiv golim okom te veoma sjajan do 5 stupnjeva od glave. Ovaj sjaj prasinasti rep duguje silnim tonama cestica prasine izbacenih iz jezgra. Te cestice reflektuju suncevu svijetlost cineci rep zuckastijim.

Jezgro je bilo aktivno, sto je za lako vidljivu posljedicu imalo stvaranje sjajnijih haloa, spiralnih polu-krugova nastalih izbacivanjem ogromnih kolicina prasine iz rotirajuceg jezgra. Uvijek je halo najblizi jezgru bio najuocljiviji, a ostali, sto su bili dalje od jezgra  teze bi se uocavali. Stari haloi su nestajali, a novi su nastajali. Broj uocenih haloa je ponekad bio tri, a ponekad cetiri; sto je vjerovatno ovisilo o rotaciji jezgra, odnosno usmjerenju glavnog aktivnog podrucja na povrsini tijela kometa prema Suncu.

U aprilu komet se kretao jugo-istocno kroz zvijezdje Perzeja i Bika. Polagano je gubio na sjaju, od  -1,3 do 0,0 magnitude jer se udaljavao od Zemlje odnosno Sunca. I glava te dvojni rep su gubili na sjajnosti odnosno dimenzijama. Glava je dalje zadrzavala slican oblik, parabolicnija prema Suncu sa sjajnim zvijezdolikim sredistem u elipticastom malom  jezgru. Uocavao se razvijajuci  spiralni prasinastim izboj iz rotirajuceg  jezgra koji je stvarao haloe u komi. Plinski se rep kroz posmatranja mijenjao. Ponekad je bio sastavljen iz vise paralelnih trakastih pramenova (sinhrona) razlicite duzine te sjajnosti, kadkad ostrije odvojenih medjusobom. Prasinasti rep, stalno obogacivan izbacivanjem prasine iz jezgra, sve je bio povijeniji kako je komet zaokrecao povise Sunca gibajuci se prema ravni ekliptike.

Komet je nastavio da slabi u maju. Sjaj mu je ubrzanije opadao (od 0,5 do 2,2 magnitude), kao sto su mu slabile karakteristike glave te repova. U posljednjih pet posmatranja prestao je biti uocljiv plinski rep. Ne zato sto ga u stvarnosti nije bilo, vec zato sto se nije mogao uociti jer je komet bio posmatran u sve raniji vecernji sumrak. Komet je prividno bio sve blizi Suncu (ponovnoj konjukciji), te zapadnom horizontu. Posljednje posmatranje je bilo 14. maja 1997. godine u vecernjem sumraku. Komet je bio nisko nad brdom, jos uvijek dosta sjajan oko 2,2 magnitude. Sjajnog gotovo zvijezdastog jezgra te dosta povijenog prasinastog repa dugog oko 1,5 stupnjeva.

Za posmatrace sa sjeverne hemisfere komet se prividno izgubio u suncevom sjaju. Za posmatrace sa juzne hemisfere ponovo se pojavio na jutarnjem nebu u septembru 1997. godine. Oni su ga jos godinama mogli pratiti kako se krece dubokom juznim nebom na svom odlasku iz unutrasnjosti Sunceva sistema, da bi se tek za oko 2400 godina ponovo pojavio u svom punom sjaju na nebu Zemlje.

<<Kopff Tabur>>

Posmatranje kometa iz Hercegovine