1 P/ Halley 1982 i

---

Veca slika [13 Kb]

Najslavniji od svih kometa. U zabiljezenoj istoriji sirom svijeta postoje podaci o barem 30 povrataka ovog nebeskog tijela kroz vijekove. Engleski astronom – naucnik iz 17/18 vijeka Edmond Halley je usporedjujuci putanju kometa kojeg je on posmatrao 1682. godine sa putanjama nekih kometa iz ranijih stoljeca; dosao je do zakljucka da se radi o istom tijelu sa periodom obilaska oko Sunca od oko 76 godina te je predvidio njen ponovni povratak 1758. godine.

I zaista komet je krajem te godine ponovo uocen, a kroz perihel je prosao naredne godine. Od tada, njemu u cast ovaj komet nosi ime Halley-ev komet. Smatra se da je ovaj komet barem vec 40 puta obilazio oko Sunca, a na svom ponovnom kretanju prema unutrasnjosti sunceva sistema uocen je cak cetiri godine prije prolaza kroz perihel.    Tacnije 16. oktobra 1982. godine snimljen je 5 metarskim teleskopom Palomar opservatorije u SAD-a. Tada je bio zvijezdasti objekt oko 24 magnitude, od Sunca udaljen 11 astronomskih jedinica, odnosno oko 1 620 miliona kilometara od Zemlje.

Iako se u ovom prolazu komet nije pokazao tako sjajan kao ranije kroz istoriju, ipak sam uradio ukupno 33 posmatranja u periodu od skoro 8 mjeseci. Od toga je bilo 19 posmatranja prije, a 14 posmatranja poslije kometinog prolaza kroz perihel dana 09.februara 1986. godine kada je od Sunca bio daleko oko 0,6 astronomskih jedinica.

Komet je prvi put uocen 06. novembra 1985. godine refraktorom 80/800 mm (28x) kada se nalazio malo povise zvijezde Jota Bika. Izgledao je poput okrugle mrljice sjajnije u sredistu, sjaja oko 7,3 magnitude. Kretao se prema zapadu kroz zvijezdja Bika, Ovna, Riba, pa prema jugozapadu kroz Vodenjaka, Jarca i Strijelca.

Kometu su sjaj te velicina lagano rasli da bi u noci  01. decembra 1985. god. bio uocen  kratki rep u pravcu ENE. Kako se komet priblizavao Suncu tako se sve vise razvijao. Glava je postajala sjajnija, ovalnija, prema Suncu parabolicnija , ostrija. U sredistu uglavnom sitno razmrljana  (140x) bez ostrog zvijezdastog jezgra. Rep je postajao sve duzi i sjajniji.

Najljepsi prizor prije perihela komet je imao na vecernjem nebu 12. januara 1986. godine kada se nalazio oko cetiri stupnja istocno od zvijezde Beta Vodlije. Bio je sjaja oko 4,4 magnitude, sjajne glave parabolicne prema Suncu, te repa dugog oko 2,6  stupnjeva (dvogled 7x50). 

Zbog mjesecine, loseg vremena te konjukcije sa Suncem, komet je uocen ponovo nakon dva mjeseca. Pred zoru 19. marta 1986. godine kada je vec skoro pocelo da svice. Bio je nisko nad horizontom oko 2,5 stupnjeva NE od zvijezde Omega Strijelca. Sjajne glave oko 4,2 magnitude, parabolicnjie prema Suncu sjajnije u sredistu; te finog repa dugog oko 3,6 stupnjeva. Pri glavi uzeg, a udaljavanjem od nje se polako sirio, slabio i gubio u prvim zrakama sve svijetlijeg jutarnjeg neba.

Kretavsi se sve juznije komet je prestao biti lako vidljiv za posmatrace umjerenih sjevernih sirina, da bi nakon najblizeg prolaza pored Zemlje, 11. aprila 1986. godine (kada je bio najsjajniji u ovom prolazu) na daljini od oko 0,4 astronomske jedinice, zapoceo kretanje prema sjevero-zapadu kroz zvijezdje Kentaura usavsi u Hidru. Tu je ponovo postao vidljiv uvecer 20. aprila . Usprkos mjesecini lako se uocavao kao difuzna mrlja, sjajnijeg  jezgra te slabog repa prema istoku. U slijedecem posmatranju od 27. Aprila uvecer na tamnom nebu, glava kometa je bila okrugla, velika 13 lucnih minuta , sjajnijeg jezgra; a rep se protezao prema ESE u duzinu oko 1,8 stupnjeva.

Kretajuci se sjevero-zapadno kroz zvijezdja Pehara, Hidre i Sekstanta; komet je prvo lagano, a onda sve brze gubio na sjaju. Glava mu se smanjivala, a rep prestaje biti uocljiv 11. maja. Zadnje moje posmatranje je bilo u vecer 01. juna 1986. godine kada je komet bio oko 4 stupnja juzno od zvijezde Delta Sekstanta. Izgledao je poput slabe difuzne mrljice 8,3 magnitude, nesto sjajnija u sredistu. Tada se nalazio oko 1,8 astronomskih jedinica od Zemlje na svom krertanju u tamu iz koje se, evo vec vise od 25 stoljeca redovno vracao.

Jezgro [15 Kb]

Tokom posljednjeg povratka Halley-evog kometa u blizinu Sunca izvrsen je veoma opsezan naucni-istrazivacki program proucavanja samog jezgra. Dvije ruske sonde; Vega-1, Vega-2 prosavsi blizu jezgra kometa na oko 8000 km poslale su oko 1200 fotografija uz sveobuhvatnu analizu unutrasnje kome. Evropska medjuplanetarna letilica Giotto prosla je 14. marta 1986. godine na samo 540 km od jezgra. Utvrdilo se da je jezgro crne boje sa nekoliko aktivnih ispusnih otvora iz kojih je izbacivana velika kolicina prasine. Samo jezgro kometa je gromada nepravilnog krumpirastog oblika  sa duzinom oko 15 km, a sirinom oko 8 km. Nikada ranije nije bilo snimljeno jezgro kometa, a Halley-ev komet je dao mnoge odgovore na pitanja vezana uz ova drevna nebeska tijela. 

[Tabela]

mh = mv – 5 log D 

mv – vizuelna, prividna  magnituda  (velicina)

mh – heliocentricna magnituda

D – delta (udaljenost komet-Zemlja u AJ-astronomskim jedinicama)

 

Analizom dijagrama promjene sjaja koji bi se dobio ucrtavanjem dvaju magnituda kometa Halley, lako bi se uocilo slijedece: Pracenjem  krivulje vizuelne magnitude lako bi bilo vidljivo da sjaj kometu raste kako se blizi Suncu. Odnosno nakon prolaza kroz perihel sjaj jos raste kako se priblizava Zemlji (do maksimuma) u aprilu 1986. godine. Zatim sjaj nesto ubrzanije opada sa udaljavanjem  kometa od Sunca odnosno Zemlje.

Pracenjem krivulje heliocentricne magnitude vidilo bi se da sjaj kometu ubrzanije raste tokom decembra 1985. godine. Tokom januara sjaj nastavlja ubrzanije da raste. U perihelu je sjaj vjerovatno bio najveci, a zatim opada polagano. Sigurno da je heliocentricna krivulja magnituda tacniji pokazatelj aktivnosti kometa ako se mjeri sveukupni sjaj.

Obje bi se krivulje se sjekle priblizno na dane 24. decembra 1985. godine kada su obje velicine bile sjaja oko 5,5 magnitude, te 07. maja 1986. godine kada su obje velicine bile sjaja oko 6,3 magnitude. Skoro tacno u te datume komet se nalazio oko jednu astronomsku jedinicu daleko od Sunca. To znaci da su moja mjerenja  vizuelne magnitude bila dosta tacna. Krivulja heliocentricne magnitude takodjer  bi pokazivala da kod kometa Halley nema naglih povecanja sjaja nastalih iznenadnim aktiviranjem novih podrucja na kori kometnog  jezgra iz kojih se izbacuju nove ogromne kolicine prasine, odnosno plinova u komu.

Sledujuci tome, izgleda da su aktivna samo stara podrucja. A to moze da znaci da je komet vec dosta puta obisao oko Sunca, najmanje nekoliko stotina puta, tako da je “standardizirao” svoju aktivnost na nekoliko konstantno aktivnih podrucja. Zahvaljujuci svom duzem periodu on je ipak sacuvao svoju “svjezinu”  kojoj duguje svoj relativno veliki  sjaj u odnosu na ostale periodicne komete.

Aktivnost samo starih podrucja govori o unutrasnjem sastavu Halley-evog kometa. Izgleda da je sastavljen iz velikih gromada nesto vece gustoce medjusobno “sljepljenih” zaledjenim plinovima. Taj medjuprostor zaledjenih plinova izmedju gromada  je pokretac mlazeva koji izbijaju kroz koru kometa koja se zagrijava priblizavanjem Suncu. Toplina prodire sve dublje aktivirajuci zaledjene plinove koji sa sobom eruptivno u atmosferu kometa odnose velike kolicine prasine.

Udaljavanjem od Sunca komet se hladi, smanjuje se aktivnost mlazeva. Kada je dovoljno daleko aktivna podrucja se smiruju, a masivnije cestice prasine iz kometine atmosfere (cija druga kosmicka brzina nije bila dovoljno velika) lagano padaju na povrsinu. Mozda su snazni mlazevi izbacili u atmosferu oko kometa nesto masivnije gromade, koje kasnije ponovno padaju na povrsinu kometa. Taj pad, njegova energija sudara, mozda ponovno nakratko aktivira povrsinu kometa probijajuci koru. To se tada moze zapaziti kao iznenadno povecanje kome, odnosno sjaja kometa na vecim udaljenostima od Sunca.

<<Thiele Bradfield 1987 s>>

Posmatranje kometa iz Hercegovine