Moć čovekove imaginacije nadmašuje moć instrumenata koje on koristi za otkrivanje tajni neba. Ovim možemo da objasnimo zašto se istorija Demokritovih i Galilejevih predviđanja ponovila u slučaju čuvenog nemačkog filozofa Kanta (1724-1804), koji se pored filozofije bavio i astronomijom.

Prof. dr Vladimir Ajdačić ajdacic@astronomija.co.yu

Nedavno su se “Habl” i “Čandra”, nekrunisani kraljevi u svojim oblastima, udružili i svoje osetljive detektore uperili ka galaksiji NGC 3079.

Tokom sto godina koje su protekle od Galilejeve smrti do Kantovog dečaštva nekoliko astronoma sa boljim instrumentima od Galilejevih otkrili su na nebu neobične svetlosne objekte koje su nazvali “maglinama”. Za neke od tih maglina, posmatranih tada najboljim teleskopima, oni su pronašli da imaju spiralni oblik.

To je navelo mladog Kanta da 1755. godine pretpostavi da se u slučaju spiralnih galaksija radi o svemirskim objektima koji se ne nalaze u Mlečnom putu, već su veoma udaljeni od nas i zbog toga teško vidljivi.

Najzaslužniji za potvrdu ove hipoteze, kao i za neslućeni razvoj vangalaktičke astronomije, bio je američki astronom Edvin Habl (1889-1953). Procvatu te grane astonomije najviše su doprineli: novi veliki teleskopi, primena optičke spektroskopije (spektralne analize svetlosti), razvoj radio astronomije i iznošenje astronomskih instumenata u kosmički prostor.

Do prave revolucije u modernoj astronomiji i astrofizici, koja se bavi i najudaljenijim telima u Svemiru, dovele su primene mikroelektronskih detektora, kompjutera, radio i kosmičkih teleskopa različitih vrsta, a pre svega optičkog teleskopa “Habl” i teleskopa za iks-zračenje “Čandra”.

NGC 3079

Nedavno su se “Habl” i “Čandra”, nekrunisani kraljevi u svojim oblastima, udružili i svoje osetljive detektore uperili ka galaksiji NGC 3079. U ovom slučaju radi se o galaksiji graničnog spiralnog tipa, jer se ona odlikuje većim nepravilnostima. Nalazi se na oko 55 miliona svetlosnih godina od nas, na pravcu korena prednje noge “Velikog medveda”. To je galaksija tanjušnog oblika. Dužine je preko 7 lučnih minuta i može se na nebu videti pomoću teleskopa srednje veličine.

Međutim, kada je došla u “žižu” posmatranja Hablovog teleskopa i Čandre, galaksija NGC 3079 se kao cvet “otvorila” i pokazala astronomima i astrofizičarima svoje zagonetno lice. Centralni deo ove galaksije vidimo na slici koja je dobijena kompjuterskom sintezom, preklapanjem podataka do kojih su došli “Habl” i “Čandra”. Plavom bojom je predstavljeno iks-zračenje, a crvenom i zelenom optičko.

Položaj NGC 3079 u Velikom Medvedu

“Plameni jezici” koji se podižu iz središta galaksije sastoje se iz vruće (oko 10.000°C) i usijane (oko 10.000.000°C) materije. Ta vrela materija u blizini centra galaksije je odgovorna za pojavu svetle slike čiji je oblik nalik konjskoj potkovici. Korelacija vrućih i usijanih plamenova nagoveštava put njihovog nastanka. Smatra se da je iz galaktičkog jezgra “šiknuo” supervetar - visokoenergetski mlaz materije - koja je razgrnula i zagrejala gasove po obodu šupljine koju je napravila. Tako su se daleko od diska galaksije u međugalaktički prostor vinuli “plameni jezici”.

Postoje dva moguća objašnjenja pojave supervetra. On možda potiče od aktivnosti supermasivne crne rupe koja se nalazi u središtu galaksije ili je rezultat delovanja supernova. Fenomen galaktičkog supervetra do sada je bio potcenjivan. Nalaz “Habla” i “Čandre” je zato veoma značajan. On pokazuje da su u pomenutom supervetru sadržane fenomenalne količine materije i energije. Na taj način osnaženo je uverenje da taj supervetar, bolje reći galaktički uragan, igra glavnu ulogu u formiranju novih zvezda i razvejavanju teških elemenata širom ovakve vrste galaksija i izvan njih.

“Habl” i “Čandra” zaista čine nemoguće mogućim, njihovo svevido oko vidi fine detalje na ogromnom rastojanju. To nije u našoj moći, ali jeste da zamislimo da su se oko ove čudesne slike detalja galaksije NGC 3079 okupili: Demokrit, Galilej, Kant, Habl i Čandrašekar, da je gledaju i da se dive nedokučivoj tajni čovekovog uma.

(2003.)

vrh