Prof. dr Vladimir Ajdačić ajdacic@astronomija.co.yu

Iz knjige Nauka kao bajka Naručite ovu knjigu: Sadržaj i narudžbenica

nastavak
1  2  3

10.000-20.000 crnih rupa

Upravo je zaprepašćujuće širok opseg oblasti u kojima je do sada Čandra ''poslovala''. Prvo u svim područjima u kojima dolazi do emisije sinhrotronskog X-zračenja, a zatim i u drugim u kojima se javljaju ''mekši'' X-zraci. Dovoljno je pobrojati te oblasti. To su: Sunčev sistem (uključujući i komete!), zvezde, beli patuljci, supernove i njihovi ostaci, neutronske zvezde, crne rupe, galaksije, aktivne galaksije i kvazari, skupine galaksija, pozadinsko X-zračenje, pretraga neba i drugo. Ograničimo se na dve ''vruće'' vesti koje su pobudile veliku pažnju kako naučnika, tako i drugih ljudi. Početkom januara 2005. godine na osnovu Čandrinih osmatranja centra naše galaksije, oblasti oko Sagitarijusa A * (Sgr A *) objavljena su nova saznanja do kojih se došlo. Nađeno je da se oko supermasivne crne rupe, koja se nalazi u samom središtu naše galaksije, kao đavoli u kolu ''kovitla'' 10.000-20.000 crnih rupa malih masa! Eto područja u kojem gravitacija iskazuje svoju neprikosnovenu moć.

Zračenje daleke skupina galaksija

Između više hiljada X-emitera unutar oblasti čiji je prečnik 70 svetlosnih godina dr M. Muno i saradnici Univerziteta Kalifornije iz Los Anđelosa našli su dokaze da se mnogi od tih emitera nalaze na pozicijama crnih rupa i neutronskih zvezda, i to onih koji grade dvojne zvezdane sisteme, tzv. binare. Kao iz nekog kotla iz binara ''ističe'' energetsko X-zračenje. To se dešava zbog toga što crne rupe i neutronske zvezde povlače u svoj smrtonosni zagrljaj materiju sa obližnjih zvezda. Pri tome dolazi do strahovitog ubrzavanja naelektrisanih čestica koje prati emisija sinhrotronskog X-zračenja.

Naučnici su ovaj nalaz objavili 12. januara 2005. godine na sastanku Američkog astronomskog društva u San Dijegu. Interesantno je pomenuti da je pre nekih 10 godina dr M. Moris sa istog univerziteta najavio mogućnost ovakve pojave kao rezultat ''dinamičkog trenja'' velikih masa u bliskom susretanju. Zaista je neverovatno da ''guranje'' crnih rupa u toku njihovog dugotrajnog približavanja ''carskoj crnoj rupi'', onoj koja ''sedi na tronu'' u centru Mlečnog Puta, dovodi do toga da neke zvezde ''iskaču'' iz centra galaksije na udaljenija, bezbednija mesta!

Na jednoj egzotičnoj zvezdi, kataloške oznake SGR 1806-20, 27. decembra 2004. godine došlo je do strahovite ''erupcije zračenja'' kakva se u ne pamti istoriji astronomije! Za nju je bio odgovoran jedan magnetar, super-magnetna neutronska zvezda. On se nalazi daleko od nas, na oko 50.000 svetlosnih godina od Sunčevog sistema, u već pomenutom sazvežđu Sagitarijus. Na tom magnetaru je 27. decembra 2005. godine došlo do fenomenalnog oslobađanja zračenja. Razvijena je nepojmljivo velika snaga koja je procenjena na 10.000 triliona triliona triliona vati! Gama-zračenje koje je iznenada poteklo u Svemir sa neutronske zvezde u trenutku njene transformacije bilo je daleko intenzivnije od vidljivog i X-zračenja. Da se nekom čudom takav događaj desio na udaljenosti od 10 svetlosnih godina od nas, došlo bi do teškog oštećenja Zemljine atmosfere, za koje neki naučnici tvrde da bi moglo da dovede do iščezavanja života na planeti i ozbiljnih poremećaja u drugim delovima Sunčevog sistema. Bez sumnje je da će i to biti predmet istraživanja Čandra opservatorije za X-zračenje.

X-Zracenje iz Sagitarijusa A otkriva crne rupe i neutronske zvezde

TEHNIČKI PODACI ''ČANDRE''

Veličina (sa otvorenim solarnim panelima): 13,82x19,5 m.

Masa: 4.613 kg. Električno napajanje: 2 panela silicijumskih solarnih ćelija ukupne snage 2.350 w i tri 40 Ah nikl-vodonične baterije. Dve komunikacione antene. Prijem na 2.071,8, a emisija na 2.250 MHz. Kapacitet memorije 1,8 Gb. Uobičajeno slanje podataka ka Zemlji svakih 8 časova. Specijalna ogledala: masa 955 kg, spoljašnji prečnik 1,2 m, fokalna dužina 10 m. ACIS spektrometar za X-zrake sa 2 seta CCD detektora. Kamera visoke moći razlaganja. Specijalni sistemi difrakcionih rešetaka za nisko i visokoenergetsko X-zračenje. Moć samopopravljanja određenih kvarova sistema.

ZANIMLJIVOSTI ''ČANDRE''

''ČANDRINA'' putanja oko Zemlje 200 puta je udaljenija od putanje optičkog kosmičkog teleskopa ''Habl''. ''Čandra'' dostiže i udaljenosti veće od 1/3 rastojanja Meseca od Zemlje. Pri biranju nove tačke na nebu, ''Čandra'' zaokreće približno dva puta sporije od minutne skazaljke na satu. Za zaokret od 90 stepeni njoj je potreban 31 minut. To je najveći satelit koji je ''Šatl'' izneo u kosmos. Moć razlaganja ''Čandre'' može se uporediti sa sposobnošću očitavanja saobraćajnog znaka STOP sa udaljenosti od 20 km. Za rad ''Čandri'' je potrebna snaga od 2 kilovata, približno jednaka snazi fena za kosu. ''Čandra'' može da detektuje X-zračenje koje se javlja pri ''uviru'' neke čestice u crnu rupu (mase 10 puta veće od mase Sunca) sve do delića poslednje sekunde pre njenog iščeznuća u crnu rupu!

| 1 | 2 | 3 |

(23.04.2005.)

vrh