početak

AM   G. Muminoviću, kada ste počeli da se zanimate za astronomiju?
Šta vas je privuklo toj drevnoj nauci? Šta vas danas privlači njoj?

 MM    Astronomijom sam se na ovaj ili onaj način bavim cijeli moj život (gotovo pedeset godina). U ranom djetinjstvu kada djecu pitaju “šta ćeš biti kada porasteš” moj odgovor je bio: astronom. Sjećam se čak i povoda mog interesa. To je bila kratka novinska informacija o nekoj zvijezdi koja je milion puta veća od Sunca, a koju sam čuo od svog najboljeg druga. Mislim da mi je tada bilo 4 godine.

AM   Koji su bili vaši prvi koraci u astronomiji? Kako ste počeli,
koji je bio vaš prvi projekat?

 MM    Prvi koraci su bili sakupljanje novinskih isječaka o astronomiji, astronautici I svemu što se tiče svemira. Naučno-fantastični stripovi poput “Den Deri pilot budućnosti” bili su prava hrana u to vrijeme kada do knjiga o astronomiji praktično niste mogli ni doći. Sa desetak godina već sam pravio prvi teleskop od kartona i sočiva za naočale I počeo posmatrati nebo. Sa malom zvjezdanom kartom iz knjige Jamesa Jeansa

“Svemir, zvijezde i atomi” naučio sam sva sazviježđa. To sam najviše radio tokom ljetnih ferija koja sam provodio kod rodbine u Banjaluci i sa Šehitluka upoznavao nebo. Tu sam kao srednjoškolac započeo i prva teleskopska posmatranja. Sestra mi je nabavila mornarski durbin prečnika 60 mm i uvećanja oko 30 puta. Ono što sam tada naučio (a “pronašao” sam praktično sve objekte koji su se uopšte mogli vidjeti takvim instrumentom) koristilo mi je kasnije kada sam se astronomijom počeo baviti mnogo ozbiljnije. Za snalaženje na nebu mi nisu trebale ni mape ni koordinate već sam jednom umemorisane stvari pronalazio u trenu. Sjećam se jedne prilike je na Hvaru bila Nacionalna konferencija jugoslovenskih astronoma. Uveče je organizirano posmatranje na 65 cm-skom reflektoru. I neko je htio da posmatra M13 I M57 ali oni koji su opsluživali teleskop nisu uspjevali da ga usmjere. Gubili su vrijeme na čitanje koordinata i postavljanje krugova. Iako su to sve bili profesionalci nije išlo. Konačno, poznato je da mnogi astronomi imaju vrlo malo iskustva sa direktnim posmatranjima jer se bave teorijskim radom. Ja sam te objekte našao sa par sekundi na opšte iznenađenje iako nikada prije nisam sam radio sa tim teleskopom.

Nakon ovog malog otklona od pitanja vraćam se na njega. Moji prvi projekti bili su vezani uz taj mali durbin-teleskop. Crtao sam zvjezdana polja sa položajima pojedinih Messier-ovih i drugih objekata, dvojnih zvijezda i sl. Svakodnevno sam sa svog balkona u sarajevu posmatrao Sunce na projekciji i ucrtavao pjege ako ih je bilo. Sve su to bili samostalni radovi. Nisam imao mentora i sa ono malo oskudne literature do koje sam došao, gradio sam svoju stazu prema zvijezdama.

1966. godine postao sam član organizacije koja se tada zvala Akademski astronomsko-astronautički klub (kasnije je promijenio ime u Akademsko astronomsko društvo i na kraju Univerzitetsko astronomsko društvo). Klub je bio osnovan 1963. Godine. Zatekao sam 15 cm-ski reflektor (sa vrlo lošom montažom i kupolu u gradu koja se teško okretala. To je tada bio zametak budućih velikih ostvarenja u BiH astronomiji. Narodna opservatorija Mejtaš, kako se zvala, bila je mjesto gdje se okupila ekipa koja je sa mnom izgradila Astronomsku opservatoriju Sarajevo (ili Čolina kapa po vrhu u blizini koga je bila smještena na Trebeviću).

opservatorija

AM   Kako je dalje išla ta priča?

 MM    Stariji amateri i profesionalci u svim krajevima bivše zajedničke države manje više znaju tu priču. Ja ću je sažeti u vrlo kratki prikaz. Većina njih su jednom ili više puta bili na opservatoriji pa i posmatrali sa nje. Ukratko:

Stari deo sarajevske opservatorije sa dve kupole za dva astrografa i teleskop od 40 cm. Kupole su podignute između 1969. i 1972. Glavna zgrada je nekada bila austro- ugarska tvrđava. U opservatoriji se nalazila fotolaboratoria i biblioteka sa 2500 knjiga i periodika.

Astronomska opservatorija u Sarajevu radila je u dvije zgrade sa tri kupole prečnika 3, 4,5 i 8 metara. Od instrumenata je posjedovala: 62 cm-ski reflektor cassegrain-ovog tipa, 40 cm-ski teleskop reflektor casegrain-ovog tipa, te dvostruki astrograf sa kamerama 83/375 namjenjen snimanju većih ploha neba. Veliki teleskopi su bili snabdjeveni fotoelektričnim fotometrima za mjerenja sjaja promjenljivih zvijezda. Dvostrukim astrografom je u periodu od 1972-1979. Godine snimljen Sarajevski atlas neba. To je bila kolekcija od 900 plavih i 900 crvenih staklenih foto ploča. Korištene su Kodak emulzije istog tipa kojima je sniman Palomar Observatory Sky Survay. Granična prividna veličina bila je oko 15, a bilo je snimljeno cijelo nebo sjeverno od deklinacije –10 stepeni. Opservatorija je kompletno napravljena radom amatera. Ja sam dugo godina bio jedini profesionalac, a par godina pred rat zaposlio se i kolega Milorad Stupar. Amateri su bili uključeni u sve projekte i davali nemjerljiv doprinos, pogotovo što novaca kao i uvijek nije bilo dovoljno. Opservatorija se uključila i u neke međunarodne projekte posmatranja Be zvijezda i sl.

Reflektor od 62 cm, glavni instrument opservatorije do rata. Korišćen je za fotometriju pormenljivih zvezda. Teleskop je proizveden u Britaniji, a krajem osamdesetih sarajevski astronomi su ga renovirali. U to vreme bio je to najveći teleskop u čitavom regionu a koristili su ga i profesionalni astronomi i amateri.

Putem opservatorije i drugih oblika rada opservatorija u Sarajevu bavila se i popularizacijom astronomije što je bilo posebno važno sa aspekta njenog finansiranja i razvoja jer se u BiH sem nas niko nije bavio astronomijom u pravom smislu te riječi.

AM   Šta se potom desilo sa opservatorijom?

Veća fotografija 28k 4,5 metarska kupola nakon ratnih razaranja. Dole se vidi deo teleskopa od 40 cm. Taj instrument je bio posledica saradnje sarajevske opservatorije sa astronomskog odeljenja Univerziteta u Pragu

 MM      Tokom opsade grada Sarajeva, opservatorija je u potpunosti uništena i opljačkana. Teleskopi u kupolama su uništeni već u prvim granatiranjima. Ja sam imao priliku da to vidim u ljeto 1992. godine kada je opservatorija kraće vrijeme bila u rukama Armije BiH. Ogledala su već tada bila razbijena od eksplozija granata koje su padale po kupolama. Sve ostalo unutar zgrada bilo je čitavo. Ja sam čak pokupio dvije meteorske kamere i prenio ih u Sarajevo. Nekoliko dana kasnije opservatorija je pala u ruke snaga bosanskih Srba (kako su ih tada zvali). Oni su tokom rata iselili sve što je bio na opservatoriji do posljednjeg papirića. Kada sam nakon rata boravio gore nisam našao čak ni komadić staklene ploče što me navodi na zaključak da je to negdje preneseno. Jedina istinska vrijednost su ploče Sarajevskog atlasa neba koje nekome ko se u to ne razumije ne znače ništa. Svi moji napori da uđem u trag toj kolekciji foto ploča nisu urodile plodom. Pa neka i ovo bude prilika da se javi neko ko eventualno zna nešto o njihovoj sudbini.

8metarska kupola u kojoj je bio smešten teleskop od 62 cm. Ova fotografija je iz 1991. godine. U vreme rata teleskop je uništen, a zgrada oštećena.

Trenutno stanje opservatorije (u građevinskom smislu) nije tako loše. Ona bi se dala obnoviti. Stariji dio (austrougarska tvrđava) prošao je praktično bez oštećenja (ipak su to kameni zidovi 1,5 metara debeli). No, cijela zona okolo je još uvijek minirana. Za sada se nije našao donator koji bi to obnovio.

škola, početnici, amateri

AM    Imate li savet za početnike? Šta savetujete onima koji tek
kreću u istraživanjue astronomije?

 MM    Nekog posebnog savjeta nemam. Sve je u upornosti i ljubavi prema astronomiji. Ako neko istinski želi da se time bavi, nema nesavladivih prepreka. Ja sam to želio i praktično sam sam sebi napravio opservatoriju (molim da me se ne shvati krivo ovdje) jer je u BiH nije bilo. Ako je nešto važno reći to je da morate naći istomišljenike. Barem nekoliko njih. Astronomija treba ljude sa vizijom i ljude sa misijom. Površan i usputni pristup ne donosi ništa.

AM    Napisali ste bar jedan udžbenik iz astronomije za osnovnu školu. Na čemu se zasniva vaše uverenje da astronomiju treba uvesti u škole kao poseban predmet? Đaci su ionako preopterećeni i nešto bi trebalo izbaciti da bi se uvela astronomija.

 MM    Ja sam ukupno napisao oko 18 knjiga iz astronomije. Jedan je bio i taj udžebnik za osmogodišnje škole u okviru izborne nastave. No izborna je bila i predvojnička obuka pa su se đaci radije opredjeljivali za ono što je lakše savladati. Sada smo u različitim državama i različitim nastavnim programima. Da je pameti bilo bi astronomije u školama. Svi znamo da neki predmeti ne doprinose razvoju ličnosti i uma. Kamo sreće da je drugačije. Sve ove ratove nisu pokretali astronomi već ljudi zaluđeni pseudoistorijskim stvarima od kojih se ne živi ali se nažalost gine.

AM    U vezi sa prethodnim pitanjem: čini se da nadležni državnii organi prosto izbegavaju da uvedu astronomiju u školu. Situacija je paradoksalna jer s jedne strane astronomija se burno razvija, a s druge u školama se ta nauka ne izučava. Ima li straha države od astronomije?

 MM    Ne mislim da postoji neka zavjera država u vezi astronomije. Prije će biti da lobiji koji guraju tzv. društvene nauke imaju bolju vezu sa političarima. Nisam protiv njih ali ih je previše. Ima puno i nerazumijevanja. Današnja astronomija, posebno astrofizika (to ste dobro primijetili) je na prednjem frontu moderne nauke. Astronomska otkrića danas bitno utiču na cjelokupnu ljudsku civilizaciju.

 1 | 2 • Nastavak >>

(februar 2003.)

vrh