Kalendar
Reč dve o kalendaru

Ovaj mesec
Neke zanimljivosrti o aktuelnom mesecu

Problem svih kalendara u ljudskoj istoriji bio je u tačnom utvrđivanju broja dana u toku jedne godine. Jako davno je bilo utvrđeno da godina ne traje ceo broj dana, što je dovelo do toga da su kalendarske godine najčešće bile kraće od prirodne, astronomske godine.

Da vidimo šte je ustvari godina?

To je vreme za koje Zemlja na svom kružnom (u stvari eliptičnom⁷ ) kretanju obiđe oko Sunca. Takvo Zemljino obrtanje oko Sunca, naziva se revolucija.

Ono što nazivamo sunčanom godinom ili tropskom godinom je vreme koje protekne između dva uzastopna prolaska Sunca kroz tačku prolećne ravnodnevice ili ekvinocijuma ili još preciznije, sunčevog centra kroz zamišljene tačke prolećne ravnodnevice na nebu.

Tropska godina prosečno traje 365,24218967 dana ili 365 dana 5 sati 48 minuta i 46 sekundi. U računima se uzima da tropska godina traje 8765,81256 časova ili 3,1567 x 10⁷ sekundi.

Ta vrednost trajanja zemljinog obilaska oko Sunca se sa godinama vrlo malo menja ali ipak se menja, što je interesantno za astronomiju, a gledano veoma dugoročno i za sam kalendar.

Rekli smo da postoji još i tzv. siderička ili zvezdana godina, koja se definiše kao vreme između dva uzastopna prolaska Sunca kroz istu tačku na nebeskom svodu u odnosu na određenu zvezdu nekretnicu. Zbog precesije⁸ siderička godina⁹ je duža od tropske za 20 minuta i 26 sekundi.

Treba podsetiti da je ekliptika veliki krug nebeske sfere koji Sunce prividno opiše oko Zemlje za godinu dana, prolazeći kroz 12 sazvežđa – zodijak¹⁰ . Ekliptika je nagnuta prema nebeskom ekvatoru za ugao od 23°27' (ili 23,45°) i vremenom podleže neznatnim promenama, a seče nebeski ekvator u dvema ravnodnevičkim tačkama.

Postoji u toku godine dve ravnodnevice (vreme kada je obdanica jednaka noći) ili ekvinocijuma: prolećna i jesenja. Prolećna ravnodnevica predstavlja imaginarnu tačku u kojoj ekliptika preseca nebeski ekvator (). Sunce se nalazi u toj tački svake godine oko 21. marta i tada krug osvetljenosti Zemlje prolazi kroz polove, odnosno sunčevi zraci padaju upravno na Zemljin polutar. Tada Sunce počinje da se seli sa južne na severnu Zemljinu poluloptu.

Jesenja ravnodnevica je tačka u kojoj Sunce seče nebeski ekvator (Y) i premešta se sa severne Zemljine polulopte na južnu. To pada oko 22. septembra svake godine. Severno od polutara tada počinje jesen, a južno proleće.

Pored dva ekvinocijuma, u kretanju Zemlje oko Sunca važne su još dve tačke. To su tačke letnjeg i zimskog solsticijuma.

Letnji solsticijum ili letnja povratna tačka je vreme kada Sunce dostiže svoj najviši položaj iznad ekvatora i to je 21. juna. Tada Sunčevi zraci padaju upravno na severni povratnik (23°27' ili 23,45° severne geografske širine), a severno od polutara počinje leto, a južno zima.

Zimska povratna tačka ili zimski solsticijum pada oko 21. decembra. Tada Sunce na svojoj prividnoj putanji dostiže svoju najnižu tačku (–23,45°). To je tačka "zastoja" Sunca, posle koje se ono vraća od juga ka severu, što znači da severno od polutara počinje zima, a južno od polutara leto.

Za ljude na južnoj hemisferi, sve ove pojave su pomerene za šest meseci.

Astronomi se ipak slažu da je dužina tropske godine zapravo neki prosečan period vremena između bilo kojeg položaja Sunca na nebu u odnosu na tačku ravnodnevice i prvog sledećeg takvog položaja Sunca.

Za malopre iznesenu tvrdnju o promenama trajanja tropske godine, navodimo podatke o trajanjima tropske godine:

Drevnim civilizacijama je bilo praktično nemoguće da odrede koliko traje jedna godina, pogotovu kada su to radili koristeći se mesečevim menama. Ipak, davno je utvrđeno da ona traje oko 365 dana. Nepobitno je utvrđeno da su Egipćani od 238. godine p.n.e. uveli radi korekcije prestupnu godinu, tako da je posle toga prosečna dužina kalendarske godine iznosila 365,25 dana i time se prilično primakla stvarnoj vrednosti trajanja godine. Poznato je da su još 3000 godina pre pomenute 238 p.n.e. stari Egipćani znali da godina traje 365 dana.

Osnovu danas najrasprostranjenijeg, gregorijanskog kalendara, činio je upravo taj egipatski kalendar. Kao što ćemo videti, taj kalendar je preuzeo Rim (Julije Cezar) 45 p.n.e., a kasnije ga samo korigovala katolička crkva i rimski papa Grgur XIII 1582. godine.

Sve ovo rečeno, odnosi se samo na sunčanu ili solarnu godinu. Odmah treba reći da postoji i lunarna godina, bazirana na 12 lunarnih meseci, o čemu će kasnije biti više reči.

(april 2002.)

| Home | Sadržaj | Galaksija | Sunčev sistem | Teorija i praksa |
| Instrumenti | Istorija i tradicija  | Efemeride 2002 |

vrh