Suncani casovnik je jednostavan, precizan i vrlo star instrument. Poznat vise hiljada godina. On ne samo da pokazuje tacno vreme vec vestom i sposobnom citacu pruza obilje drugih podataka [gnomon].

Najjednostavniji suncani casovnik se sastoji od stapa zabodenog u zemlju i odgovarajuce podele onog dela povrsine tla na koji pada senka stapa u toku dana. To je horizontalni suncani casovnik, a postoje i drugi o kojima cemo pricati neki drugi put.

Na slici dole imate jedan vec gotov suncani casovnik. Odstampajte ga, ako imate mogcnosti, isecite zuti trougao i pod pravim uglom spojte njegova A i B temana sa tackama A i B na crtezu. Osim ovoga potrebno je da casovnik usmerite u pravcu sever-jug, s tim sto je trougao na jugu.

To je sve. Kako se Sunce krece tako senka klizi po podeocima koji pokazuju vreme.

Horizontalne linije na casovniku su deklinacione linije. One pokazuju dokle dopire senka trougla pri prelasku Sunca u novo sazvezdje Zodijaka. Gornju i donju liniju senka ce dodirnuti u vreme solsticija. Po potpuno pravoj horizontalnoj liniji vrh senke ce kliziti na dan ekvinocija. Dakle, ovaj suncani sat je pomalo i kalendar.

Ali ovaj nas casovnik vazi samo za ove, nase, geografske sirine. Jasno je da Sunce ne sija pod istim uglom na razlicitim tackama Zemlje. Uzeli smo geografsku sirinu od 44° sto otprilike odgovara srednjoj sirini za severni dao Balkana. Dakle na tom prostoru i ovaj sat ce pokazivati tacno vreme.

Uglovi pod kojim crtate casovne linije
Sat	Geografske sirine
Sat	42°	43°	44°	45°
11 / 13	10,16	10,35	10,54	10,72
10 / 14	21,12	21,49	21,85	22,20
9 / 15	33,78	34,29	34,78	35,26
8 / 16	49,21	49,75	51,41	50,76
7 / 17	68,17	68,55	68,90	69,24

Ako nemate mogucnosti da stampate nas crtez morate se latiti olovke te sami crtati. Za ove nase geografske sitrine (42° - 45°, sto otprilike pokriva prostor od severne Grcke do juzne Madjearske) u tabeli gore imate vec izracunate uglove pod kojim treba da crtate casovnu podelu. Dakle, nacrtate centralnu liniju koja ce predstavljati 12 sati, zatim levo i desno od nje crtate liniju za 11 odnosno 13 sati, pa za 10 odnosno 14 sati itd. Za geografsku sirinu od 44° za 11/13 sati linija zaklapa ugao od 10,54° (jasno, zaokruzicete to na 11°), za 10/14 sati 21,85°. Itd.

Na kraju, mozda je ipak najbolje da vam damo carobnu formulu za izracunavanje uglova pod kojim treba da crtate casovne linije. Ona glasi:

tg X je ugao koji se trazi, j je geografska sirina, a t je sat za koji racunate ugao. Ovaj sat u formuli predstavite u njegovom uglovnom ekvivalentu (Sunce, kao sto znate, prividno za jedan sat predje 15°, za dva sata 2 x 15° = 30° itd.). Znaci za liniju koja ce predstavljati 10 sati racunate: tg X = sin geografska sirina x tg (10 x 15).
[jun 2000.]