Ivan Radetić
PLANETE SUNČEVOG
SISTEMA
(ZEMLJINOG TIPA)

Sadržaj

Uvod
• Heliocentrični
sistem
• Podaci o
Sunčevom sistemu
• Hipoteza o
postanku Sunčevog sistema

Planete
• Podela planeta
• Merkur
• Venera
• Zemlja
• Mars

Literatura

(maj 2002.)

2.4 Zemlja

Zemlja je peta planeta po veličini u Sunčevom sistemu a treća po udaljenosti od Sunca oko kojeg se kreće po eliptičnoj putanji, veoma malog ekscentriteta ( e=0.017), na srednjem odstojanju od 149.6 miliona km. Oko Sunca obiđe za 365.2564 dana, i pri ovom kretanju njena prosečna linearna brzina iznosi oko 30km/h (Vmax= 30.27 km/h, Vmin= 29.27 km/h).

Zemja ima specifičan oblik, ona je sferno telo koje je spljošteno na polovima tz. geoid. Spljoštenost je posledica njene rotacije čiji period iznosi 23h 56m 4s. Osa rotacije je nagnuta ka ravni njene putanje za ugao od oko 66.5°. Srednji prečnik Zemlje iznosi 6370 km (ekvatorski 6378 a polarni 6357km). Masa Zemlje iznosi 5.975 x1024 kg a prosečna gustina planete je 5.52 g/cm3. Srednja vrednoost ubrzanja sile teže na površini je 9.806 m/s2.

Godina na Zemlji se deli na četri godišnja doba. Ova pojava je posledica Zemljinog obrtanja oko svoje ose, nagnutosti (od oko 66.5°) Zemljine rotacione ose prema ravni njene putanje i neravnomernosti kretanja Zemlje po eliptičnoj putanji oko Sunca. U toku godine – zbog tih faktora – Sunce menja položaj na nebu iznad horizonta datog mesta i time se menja ugao pod kojim Sunčevi zraci padaju na tlo, što dovodi do promene toplotnog režima. Ali istovremeno se menja i odnos dužine obdanice i noći. Pa tako razlikujemo zimu (22.XII), proleće (20.III), leto (22.VI) i jesen (23.IX).

Za razliku od Merkura i Venere, Zemlja ima jedan prirodni satelit – Mesec. Srednje rastojanje Mesec – Zemlja iznosi oko 384400 km. Masa Zemlje je 81.3 puta vevća od mase njenog pratioca, zato se centar mase sistema Zemlja – Mesec nalazi unutar Zemlje i to bliže površini nego centru planete.

Zemlju čini više sfera koje se dele na unutrašnje i spoljašnje.

Unutrašnjost Zemlje se sastoji od kore, mantije (omotača) i jezgra.

Jezgro Zemlje ima mnogo veću gustinu od prosečne gustine planete i sastoji se uglavnom od gvožđa i nikla. Gustina unutrašnjeg jezgra iznosi 15 do 18 gr/cm3 a temperatura jezgra iznosi oko 6900 1000K. Danas se smatra da je u jezgru skoncentrisano 10 – 20% ukupne mase Zemlje.

Mantija ili omotač Zemlje se može podeliti na tri dela: donja mantija, prelazna zona i gornja mantija. Posebno je interesantan sloj gornje mantije, čija je temperatura bliska temperaturi topljenja materijala, tako da tu dolazi do obrazovanja tečnih frakcija koje dovode do magmatskih izliva na površini Zemlje. Elastičnost mantije dovodi do kretanja spoljašnjeg zemljinog omotača – litosfere. Ovo kretanje dovodi do stvaranja nabora na površini Zemlje (planinski venci).

Zemljina kora ili litosfera ima dubinu do 70km. Deli se na gornji “granitni sloj” koji se sastoji od silicijuma i aluminijuma, i na donji “bazaltni sloj” gde preovlađuju silicijum i magnezijum.

Spoljašnje sfere Zemlje čine hidrosfera, atmosfera i biosfera.

Atmosfera je vazdušni omotač koji obavija Zemlju i sa njom se kreće kao celina. Sastoji se od pet omotača koji se nalaze na različitim visinama i to su troposfera, stratosfera, mezosfera, termosfera i egzosfera. Atmosfera nema tačno odvojenu granicu pa se ukupna debljina vazdušnog sloja nalazi na intervalu od 3500 do 10000 km ali mora se napomenuti da se najveći deo, oko 90% mase, nalazi u vazdušnom omotaču od 16 km. Atmosfera je sastavljena od oko 77% azota, 21% kiseonika i 1% vodene pare a svega 1% otpada na sve ostale elemente od čega ugljen dioksid čini svega oko 0.03%. Hidrosfera je vodeni omotač Zemlje i njega obrazuje sva voda na planeti (okeani, mora, jezera, reke, lednici i podzemne vode) i ona pokriva 71% Zemljine površine.

Biosfera je omotač koji je obuhvaćen celokupnim organskim svetom na površini Zemlje.

U geografskom pogledu, Zemljina površina se deli na kopno, koje čini 7 konti- nenta (Evropa, Azija, Afrika, Australija, Severna i Južna Amerika i Antartik) i mnogobrojna ostrva, i more koje zauzima oko dve trećine površine planete.

Zemlja ima magnetno polje i ono je na polu jačine 6.3 x10-5T. Najviše uticaja na magnetno polje Zemlje imaju čestice iz Sunčevog zračenja. U pravcu ka Sunca magnetosfera se prostire na oko 10 Zemljinih prečnika, a na suprotnu stranu od 900 do 1000 Zemljinih prečnika. Polarnost magnetnog polja je takva da je južni magnetni pol smešten blizu severnog pola, a severni magnetni pol blizu južnog Zemljinog pola.

Zemlja je jedina planeta Sunčevog sistema na kojoj ima života i ona je za sad jedina planeta koju nastnjuju ljudi.

<< Venera • Mars >>

vrh